Στο πλαίσιο του πολιτικού συστήματος και της διάρθρωσής του, μπορούμε να τοποθετήσουμε τους ηγέτες σε όλες της βαθμίδες άσκησης πολιτικής εξουσίας. Από τον πρωθυπουργό της χώρας, τους υπουργούς, τους βουλευτές, τους περιφερειάρχες, τους δημάρχους μέχρι τους προέδρους των κοινοτήτων. Ασφαλώς, είναι δύσκολο να ορίσουμε την ηγεσία με τον πλέον αντικειμενικό τρόπο, ωστόσο θα εστιάσουμε στα χαρακτηριστικά του πολιτικού ηγέτη όπως μας παραδόθηκαν από την αρχαιότητα και σε εκείνα που ορίζει η σύγχρονη επιστήμη και τυγχάνουν εφαρμογή στους σημερινούς ηγέτες.

Όπως ανέφερε ο Δεσποτόπουλος[1] θα ήταν αυθάδεια αν αγνοούσαμε τη διδασκαλία του Πλάτωνα, ο οποίος είχε ήδη αναφερθεί στα χαρακτηριστικά εκείνα που πρέπει να φέρει ο πολιτικός ηγέτης. Ο φιλόσοφος απαιτεί από τον πολιτικό να είναι από τη φύση του μνήμων, ευμαθής, μεγαλοπρεπής, εύχαρις, φίλος τε και συγγενής αληθείας, δικαιοσύνης, ανδρείας, και  σωφροσύνης. Εκτός από τα φυσικά χαρίσματα, απαιτείται όμως και παιδεία στα μαθηματικά και τη φιλοσοφία  όπου δοκιμάζονται οι πνευματικές του ικανότητες. Ακόμη, χρειάζεται και πρακτική εμπειρία, η οποία να έχει αποκτηθεί με τη συμμετοχή στη βοηθητική άσκηση πολιτικής εξουσίας, υπό την καθοδήγηση των πρεσβυτέρων του, ήδη πολιτικών ηγετών, όπου επίσης να έχει δοκιμαστεί ως προς τις πρακτικές του ικανότητες.

Με βάση την πλατωνική θεώρηση, λοιπόν, κατά την οποία μας παρέχονται κριτήρια για την αξιολόγηση των σημερινών ηγετών, ο πολιτικός ηγέτης θα πρέπει να έχει γερή μνήμη, διορατικότητα για το εφικτό στο άμεσο και κοντινό μέλλον, μεγαλείο και θετικότητα. Η σωφροσύνη, η ανδρεία, η δικαιοσύνη και η αλήθεια, επίσης, αποτελούν απαραίτητα φυσικά χαρίσματα του ιδανικού ηγέτη. Η δε σχετική εμπειρία είναι απαραίτητη για την άσκηση των καθηκόντων του.

Ανατρέχοντας στη βιβλιογραφία και στο διαδίκτυο διαπιστώνεται ότι είναι πάρα πολλά τα βιβλία εκείνα και τα εγχειρίδια με “συνταγές” (how to) για να γίνει κάποιος ηγέτης, τα οποία αναφέρονται κυρίως στη διοικητική επιστήμη. Ενδεικτικά: η θετική στάση, η διαχείριση της αποτυχίας, η ανάληψη ευθυνών, η ανάπτυξη των υφισταμένων, η επικοινωνία, η αυτοπεποίθηση, η διαίσθηση, το χιούμορ, η αξιοπιστία και η ικανότητα επιβολής αλλαγών είναι απαραίτητα στοιχεία που σκιαγραφούν το προφίλ  του σύγχρονου ιδανικού και αποδεκτού ηγέτη.[2] Ακόμη, ο ηγέτης πρέπει να είναι θαρραλέος, μεγάλος στοχαστής, επίμονος και ρεαλιστικός, σοφός στη χρήση εξουσίας και αφοσιωμένος.[3] Επιπλέον, η εξυπνάδα, η πρωτοβουλία για άμεση δράση μετά από γρήγορη αντίληψη της ανάγκης και η ευρύτερη ματιά στα πράγματα (να βλέπει τα πράγματα σφαιρικά και να μην ασχολείται με λεπτομέρειες) αποτελούν στοιχεία σύγχρονου ηγέτη.[4]

Δεν θα μπορούσε να παραβλεφθεί κανένα από τα προαναφερόμενα στοιχεία των ηγετών. Ο πολιτικός ηγέτης πρέπει να έχει τόσο τα χαρακτηριστικά που όρισε ο Πλάτων όσο και εκείνα που ορίζει η σύγχρονη διοικητική επιστήμη.

Σοβαρή αιτία εκτροχιασμού του ηγέτη αποτελεί η έλλειψη ουσιαστικών ικανοτήτων (προαγωγή στο επίπεδο της προσωπικής ανικανότητας), η οποία, σε πολλές περιπτώσεις, προκαλεί μια ψυχολογική πίεση που οδηγεί σε αρνητικές συμπεριφορές π.χ. καχυποψία, συγκεντρωτισμό και αυταρχικό στυλ. Επιπλέον, κάτι που μπορεί να λειτουργεί πολύ καλά σε μια αγορά ή σε έναν τομέα μπορεί να μη λειτουργεί σε κάποιον άλλο και όταν ο ηγέτης διακατέχεται από το λεγόμενο σύνδρομο της συνταγής – μη προσαρμογής αυξάνονται οι πιθανότητες εκτροχιασμού του. Ακόμη, κάθε θετικό χαρακτηριστικό αποτελεί ταυτόχρονα και ένα μειονέκτημα (σκοτεινή πλευρά των ικανοτήτων και των θετικών χαρακτηριστικών) όταν οι πρακτικές δεν εφαρμόζονται με μέτρο. Για παράδειγμα, η δημιουργική σκέψη ενός ηγέτη μπορεί να τον απομακρύνει από την πραγματικότητα και τις ρεαλιστικές αποφάσεις, το υπερβολικό “τσαγανό” μπορεί να κάνει τον ηγέτη αυταρχικό.[5]

Η αλαζονεία αποτελεί κύρια αιτία αποτυχίας ενός ηγέτη. Πρόκειται για μια χρόνια ψυχοπαθαλογική κατάσταση κατά την οποία το άτομο αισθάνεται υπερβολική ανάγκη για δύναμη και δόξα, ταυτόχρονα με υπερβολική αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση, αυταρέσκεια και αυτοθαυμασμό. Κατά συνέπεια, ο ηγέτης εκδηλώνει συμπεριφορά με προβληματικά οράματα, χειραγώγηση των ανθρώπων, προβληματική λήψη αποφάσεων, μη αποδοχή κριτικής- έλλειψη μάθησης, απολυταρχικό στυλ ηγεσίας, ευνοιοκρατία, ανταγωνισμό, ανυπαρξία συναισθηματικής νοημοσύνης και αδυναμία αποτελεσματικής διοίκησης.[6]

Βιβλιογραφικές Αναφορές

[1] Δεσποτόπουλος, Κ. (2014). Ηγέτες. Συνέντευξη στον Αλέξη Παπαχελά. Διαθέσιμο στο  http://www.kathimerini.gr/786778/opinion/epikairothta/politikh/hgetes “Η καθημερινή/ Απόψεις”, ημερομηνία πρόσβασης 11.01.2017.

[2]  Ενδεικτικά βλ. εδώ: Πώς να γίνετε ηγέτης: Αυτά είναι τα 10 χαρακτηριστικά που θα σας κάνουν να ξεχωρίσετε. Στο  https://goo.gl/0FWvy7 “iefimerida”, ημερομηνία πρόσβασης 12.1.2017.

[3] Βλ. Τα 12 προσόντα – χαρακτηριστικά ενός ηγέτη σε πολιτικό ή γενικότερο επίπεδο. Στο  http://www.silvercity.gr/index.php/arthra/arthra/18583-12, ημερομηνία πρόσβασης 12.1.2017.

[4] Βλ. Τα τέσσερα χαρακτηριστικά του πραγματικού ηγέτη. Στο http://www.euro2day.gr/specials/manager2day/article/ 1366227/ta–tessera–harakthristika–toy–pragmatikoy–hgeth.html “Euro2day”, ημερομηνία πρόσβασης 12.1.2017.

[5]  Μπουραντάς, Δ. 2005. Ηγεσία. Ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.

[6]  Ό.π.

Ευάγγελος Β. Τσακνάκης